عطر فرارّ عطار نیشابوری
نقد و حلاجی آثار کلاسیک قدما و از جمله عطار نه در جهت تخفیف آنان بلکه دقیقاً در راه تعالی و شوکت و جلال آثار آنان است. باید این آثار درک شود آنگاه مفاهیم اساسی آن به بوته نقادی سپرده شود. نسل جوان امروز حق دارد و ضمن فهم این آثار، جهان بینی خویش را در جهان معاصر تطبیق و تعدیل کند. بدون شک، بررسی عالمانه این آثار به جایگاه بلند آنها نه فقط خدشهای وارد نخواهد ساخت، بلکه این روشنگری به ارتقاء این مفاهیم کمک خواهد کرد. اما در جهان رسانهها که فناوری پیچیده، سرعت و گزیده گویی مشخصات اصلی آن است بیشتر، مضامین ساده و مخاطب پسند مورد توجه است. اینجاست که حکمت و فلسفه و اندیشه در محاق صوت و تصویر ماهواره ها قرار میگیرد و آنچه به دست میآید نغمههایی نارسا بمنظور سرگرمی و گذراندن اوقات فراغت است. همانکه نیل پستمن در کتاب «زندگی در عیش، مردن در خوشی» به تبیین آن پرداخته است. در رسانهها بخصوص تلویزیون همه چیز در خدمت سرگرمی است حتی اندیشههای بلند، نازل و سخیف مطرح میشوند تا فکر و خیال مخاطب آرام و به خاطری آسوده بدل شود و دمی بگذرد. استعاره گونه مطرح کردن بزرگانی چون عطار نیشابوری توسط استادانی چون هلموت ریتر یک نحو دیدن است با این تفاوت که در استعاره معمولا جنبههای مثبت موضوع دیده میشود و به جنبههای منفی نظر نمیشود اما نحوۀ طرح عطار به کلی عکس آن است؛ یعنی دیدن جنبههای صوری و ندیدن وجوه متعالی. البته محققان کار خود را به خوبی به انجام رساندهاند اما این رسانهها بودند که با طرح مستمر و متوالی مورد نظر خویش، رسالت اصلی خود را که خلق سرگرمی و خبر رسانی مکرر است به انجام رساندهاند. با این وصف میتوان به پاسخ پرسش مطرح شده نزدیک شد که چرا مضمونهای اصلی تفکر عطار کمتر در جهان معاصر مطرحند؛ مثلاً عرفان عطار با عزلت و گوشه نشینی و دوری از امور اجتماعی معرفی شده است در حالی که ضرورت مبارزه و مجاهده در آثار عطار موج میزند. این موضوع در مورد دیگر بزرگان ادبیات کلاسیک چون نظامی گنجوی، خاقانی، بیدل دهلوی نیز مصداق دارد و باز نقش رسانهها پر رنگ است. اگر جهان امروز جهان رسانهها و ارتباطات است و این امر واقعیتی غیر قابل انکار، تشنگی مفرط انسانها به کسب و جذب نکات معنوی و مفاهیم اصیل معنوی چگونه باید رفع شود؟ طرح نو با زبان نو و در قالبهای تازهبی آنگونه که به محتوی اثر لطمهای وارد نشود، شاید چاره کار باشد. اگر چه تلاشهایی درخور، جهت تصویر کشیدن داستانها و حکایات در اروپا و آمریکا انجام شده است و نویسندگان بزرگی به طرح مضامین عطار پرداختهاند، اما بایستی مغز این آثار در قالب هنر امروزی طراحی و تدوین شود و نسل جوانِ دنیای نو، از این سرچشمه بنوشد. روز ملی عطار بهانهای است تا آثار و احوال او به زبان و شیوه نو به نسل جدید معرفی شود
محمود اسعدی